Kratka istorija fotografije u onlajn nastavcima – Prva polovina XX veka
Nastavljamo čitanje nekih od specijalizovanih izdanja o fotografiji Kulturnog centra Beograda na našem sajtu.
Prva u nizu knjiga koju vam predstavljamo i poklanjamo u 9 delova svakog petka, a po završetku pandemije i odštampani primerak, jeste Kratka istorija fotografije autorke Jelene Matić, koju je Kulturni centar Beograda objavio 2017. godine.
Kratka istorija fotografije – u 9 delova
Četvrti deo
PRVA POLOVINA XX VEKA– preuzmite ovde
Prvi svetski rat je za jedne bio konačna bitka dobra protiv zla, najava za novo bolje doba koje dolazi. Za druge, svet stvoren ratom doneo je razočaranje, omalovažavanje i prezir prema društvu, kulturi, tradiciji u umetnosti, a i fotografiji.
Laslo Moholj-Nađ, Fotogram, 1926, Digitalna kolekcija Muzeja Metropoliten, Njujork
Futurizam, dadaizam, nadrealizam, Bauhaus i konstruktivizam videli su u fotografiji odlično sredstvo za iskazivanje i propagiranje svojih stavova i ideja. U traganju za novim jezikom vizuelnog izražavanja umetnici nisu želeli više da podražavaju nego da eksperimentišu, ruše i deformišu, istražuju fantazije i snove, dizajn, nove oblike i forme. Iz destrukcije fotografije nastali su fotogram, foto-montaža, foto-kolaž, solarizacija i mnoge druge do tada atipične fotografske tehnike.
Aleksandar Rodčenko, foto-montaža, 1923.
Modernizam u fotografiji izvan avangarde razvijao se pre svega u Sjedinjenim Državama i iznedrio je plejadu danas klasika fotografske umetnosti koji su se okupljali oko brojnih novoosnovanih udruženja („Foto-secesija“, „f/64“.), galerija („Mala galerija Foto-secesije“, „291“), i posebno uticajnog časopisa Camera Work. Novi industrijski izumi (među njima i kultnog aparata „lajka“), razvoj žurnalizma i proširenje i produbljivanje tematskih okvira na raznovrsne aspekte života, pre svega u velegradima, uticali su i na promenu estetike u umetničkoj fotografiji.
Pol Strand, Slepa žena, 1916, platinotipija, Digitalna kolekcija Muzeja DŽ. Pol Geti.
„Piktorijalizam je ustupio mesto novoj, modernoj fotografiji koju je odlikovala geometrijska kompozicija, dizajn oštrih ivica i jasan opis detalja“, kaže britanski teoretičar Piter Volen, a tu je i nagoveštaj „strejt“ ili „čiste“ fotografije i novog realizma koji donosi jedan od tada najznačajnijih nemačkih i evropskih pokreta – nova objektivnost.
Karl Blosfelt, Impatiens glandulifera, 1928, Digitalna kolekcija Muzeja DŽ. Pol Geti
Prve dekade XX veka, kada je fotografija već poprimila masmedijski karakter, bile su i „zlatno doba žurnalizma i foto-žurnalizma“. U Evropi i Americi izuzetan značaj dobijaju časopisi i magazini u kojima dominantno mesto zauzima fotografija, pre svih Berliner Illustrierte Zeitung – BIZ, Vu, Life, ali i Look, Illustrated Daily News, New York Daily News (SAD), Illustrated i Picture Post (Velika Britanija), zatim Match i Paris-Soir (Francuska) i Munchner Illustrierte Presse (Nemačka). U to vreme se otvaraju i prve fotografske agencije, među kojima su: Rol, Mondial, Dephot, World Wide, Associated Press.
Prvi broj časopisa Lajf s fotografijom Margaret Burk-Vajt, Brana Fort Pek, 1936.
Velika ekonomska kriza (1929–1933/4) iznedrila je značajne fotografe i opuse poput Doroteje Lang, Vokera Evansa, Artura Rotštajna, Rasela Lija, Merion Post Volkot, Gordona Parksa i drugih. Preobimna dokumentacija „Uprave za zaštitu farmi“, za čiju je fotografsku sekciju na čelu s Rojem Strajkerom najveći broj njih bar u jednom pariodu radio, svakako ne potvrđuje ostvarenje cilja Ruzveltovog plana da se zabeleže optimizam i oporavak privrede i stanovništva, nego je, naprotiv, sačuvala slike nemaštine, nesreće, ali i snage običnih ljudi.
Doroteja Lang, Majka, sezonska radnica, 1936, crno-bela fotografija, Digitalna kolekcija Nacionalne biblioteke, Njujork
Tridesetih godina dokumentarnu fotografiju obeležavaju izraziti autoski pristupi i osobeni umetnički postupci koji s mnogo aspekata tretiraju svakodnevni život, promene urbanog i oštru stratifikaciju socijalnog miljea u različitim zemljama i društvima. To je vreme u kome značajne opuse ostvaruju, pa i knjige objavljuju, Berenis Abot, Bil Brant, Doroteja Lang, Margaret Berk-Vajt, Lizet Model, Edvard Veston, Aron Siskind, Vidži (Arnold Felig), Hemfri Spender, Andre Kertes, Brasai (Đula Halaz), a svoje prve, ali značajne korake ostavaruju i Rober Duano i Anri Kartje-Breson.
Berenis Abot, Stanica Pen, enterijer, Menhetn, iz serije Menjanje Njujorka, 1935, Digitalna kolekcija Nacionalne biblioteke, Njujork
Za razliku od prvih ratnih fotografi koji su baratali glomaznim teškim foto-aparatima i bili ograničeni na snimanje portreta vojnika,oficira i scena nakon bitaka, nova generacija ratnih fotografa živela je u vremenu mehaničke reprodukcije kada su foto-aparati malog formata osvojili tržište, a časopisi od Life-a do Picture Post-a se trudili i utrkivali da čitaocima pruže upečatljivu i dramatičnu sliku onoga što se dešavalo kako na bojištima tako i izvan njih, pa je fotografe tako tokom Španskog građanskog rata, a posebno Drugog svetskog rata zanimalo sve i bili su svuda, čak u nemogućim i oasnim situacijama. Jedan od najznačajnijih je bio Robert Kapa.
Stranica časopisa Life sa fotografijom Roberta Kape Smrt vojnika lojalističkih snaga, 12. jul 1937.
Jelena Matić (Beograd, 1977) je diplomirala na Katedri za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, a magistrirala je na grupi za Teoriju umetnosti i medija Univerziteta umetnosti u Beogradu. Bavi se istorijom i teorijom fotografije, medija i savremene umetnosti.