Sofija Milenković
Tumačenje snova na Oktobarskom salonu
Jedna od najznačajnijih manifestacija posvećenih savremenoj umetnosti u ovdašnjem kontekstu, Oktobarski salon, održava se ove godine pod naslovom Sanjari. Već na početku svog teksta, Ilarija Marota i Andrea Baćin, kustosi ovogodišnjeg, 58. izdanja, snove i sanjarenje izjednačavaju sa mogućnošću stvaranja novih svetova kao metaforičkih prostora slobode koji nadilaze svojstva, ograničenja i uloge realnog sveta, pa samim tim pružaju mogućnost preispitivanja postojećih granica, teritorija, pravila, uloga i kategorija. Međutim, kako ubrzo potcrtavaju postojanje srodnosti između svojstava umetnosti i svojstava snova, čini se da postoji kolebanje oko shvatanja sanjarenja kao sinonima umetničkog stvaranja i kao zasebne kategorije čija se različita značenja i aspekti preispituju u kontekstu savremene umetnosti. Štaviše, različiti pojmovi koji u osnovi sadrže reč san, pojavljuju se u kustoskom tekstu, a da njihova taksonomija i značenja nisu jasno razgraničena. Iščitavanjem teksta koji se može okarakterisati i kao stihijska smena teorijskih referenci i često veoma šturih interpretacija načina na koji dela svakog od 63 umetnika, koliko ih okuplja ovogodišnja manifestacija, korespondiraju sa zadatom temom, naslućuju se dodatni uglovi iz kojih kustosi prilaze temi Sanjara, a koja sugeriše da je ona shvaćena na veoma širok i slobodan način. Sami autori kažu da „Sanjari bukvalno otelovljuju prisustvo različitih svetova koji se, poput snova, odvijaju preko slobodne asocijacije i fragmentarno, kroz slike koje rikošetiraju između snova, zamišljanja, oniričkih projekcija, virtuelne sfere i stvarnog sveta“.
Snovi i sanjarenje su izjednačeni sa maštarijama, osvitom svesti, prvobitnim prostorom ili nadom, a u isto vreme predstavljaju povod za razmišljanje o sudaru snova i stvarnog života, o pragu između stvarnosti i iluzije, odnosno, sna i buđenja. Dok „Sanjare“ ističu i kao naziv za predstavnike jednog od prepoznatljivih skorašnjih fenomena imigracije na prostoru SAD, u daljim komentarima radova umetnika, snovi i sanjarenja ili njihova nemogućnost i odsustvo, za kustose su pretekst za razmatranje najrazličitijih pojava koje se konstituišu oko veoma širokog pojmovnog spektra: od granica, tranzicije, metamorfoze, simulacije, mutacije i hibridnosti, preko sprege prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, do veštačkog, prirodnog i ekološkog, tehnološkog, digitalnog, virtuelnog, algoritamskog i sintetičkog, zatim dalekog, stranog i vanzemaljskog, (naučno) fantastičnog, distopijskog/utopijskog, mitskog, folklornog, apokaliptičnog, ali isto tako ličnog i univerzalnog, društvene, ekonomske i političke krize i sistema moći savremenog sveta, kao i roda, rase, vere, identiteta i inkluzije.
O različitim asocijacijama i značenjima koje kustosi iznose na temu Sanjara odnosno stepenu njihove opravdanosti i utemeljenja svakako se može u većoj ili manjoj meri polemisati. Istovremeno, delimična teorijska razrada, usredsređenost i strukturisanost promišljanja koje se zapažaju u tekstu, predstavljaju kamen spoticanja i u percipiranju same postavke. Dok se, primera radi, neka od manjih izložbenih celina koja je deo ovogodišnjeg Oktobarskog salona, kao što je skulptorska celina na otvorenom, u parku ispred Muzeja Jugoslavije, doživljava kao koherentna, možda upravo zbog zajedničkog prirodnog/organskog elementa koji je u svakom od radova inkorporiran na osoben način ili pozicija uslovljenih lokacijom na kojoj se nalaze, prolaskom kroz najveću celinu, u zgradi Muzeja grada Beograda, stiče se drugačiji utisak. Veliki broj radova, među kojima preovlađuju instalacije i video radovi, čine se izolovanim jedni od drugih, a nedostatku koherentnosti u samoj postavci doprinose i legende koje posetioca navode da poklanja pažnju objašnjenjima koncepta ili teme pojedinačnih radova, pri čemu se postepeno gubi iz vida opšta tema ili kustoska namera. Ako se može reći da je, baš kao i u kustoskom tekstu, tema izložbe donekle problematizovana u određenim radovima koji se bave neposredno fenomenima sna, snevanja i sanjarenja ili temama koje uslovno rečeno iz njih proizilaze ili mogu biti u određenoj vezi sa njima, a koje se mogu sumirati prethodno navedenim pojmovima, čini se da je koncept nedovoljno razvijen na nivou same postavke, dok obrazloženje razloga i neophodnosti da se savremena umetnička produkcija uopšte posmatra iz ovakve perspektive ostaje nedorečeno. Naglasak na pojedinačne radove, ali i možda previše široko shvaćena tema, čini da ona češće izmiče, nego što se konkretizuje u pojedinim radovima i njihovom dijalogu, ostavljajući time utisak tematske izložbe čije postavke nisu dovoljno razrađene ili revijalne izložbe čiji kriterijumi odabira nisu sasvim jasni. Pa ipak, imajući u vidu da se sa svakim novim izdanjem identitet, svrha i kriterijumi održavanja Oktobarskog salona čine sve neodređenijim, može se zaključiti i da dileme koje se odnose na kustoski koncept nisu od tolikog značaja, koliko su to neke druge koje se tiču njegove same suštine.