ARHITEKTURA BRIGE ili BRIŽNA ARHITEKTURA je termin koji je u poslednje vreme veoma prisutan na arhitektonskoj sceni. Posebnu težinu ovaj termin dobija današnjih dana, u vreme aktuelne pandemije, kad čitav svet pritisnut trenutnom situacijom promišlja i osvešćuje neophodnost rešavanja niza problema od nedovoljnih i neadekvatnih bolničkih i negovateljskih kapaciteta, neprimerenih stambenih uslova, do pitanja javnog prostora i njegovog korišćenja u svakodnevnim, ali i u ovakvim drastično izmenjenim okolnostima. Suočeni sa elementarnim nepogodama, izbegličkim krizama, porastom društvenih nejednakosti arhitekti traže način da odgovore na izazove koji se pred njima svakodnevno i sve više postavljaju. U Arhitektonskom centru u Beču prošle godine bila je organizovana izložba Critical Care, a i u izdanju MIT Press objavljena je i knjiga Critical Care. Architecture and Urbanism for a Broke. Autorke izložbe i knjige su Angelika Fic i Elke Krasni.
“Briga predstavlja samu suštinu arhitekture, jer fundamentalno ona se bavi skloništem, zaštitom čoveka od spoljnih uticaja. U samoj svojoj suštini, arhitektura je presudna za ljudski život ili, kako piše Krasni, ona je ključna praksa brige za opstanak na Zemlji. “
Kulturni centar Beograda, u okviru programa Arhitektura u kontekstu izdaje malu ediciju razgovora sa predstavnicima savremene arhitektonske scene. Dok čekamo izlazak iz štampe četvrte sveske, koristimo priliku da vas upoznamo sa nekim od zastupljenih autora i njihovih projekata, koji se mogu svrstati u brižne odnosno, projekte koji su u velikoj meri motivisani brigom za pojedinca i društvo u celini.
SLUČAJ PADINA,
Studio 3A (Natalija Ristanović, Zoran Ivković, Milan Španjević, Veljko Ćirić)
Razgovor vođen, 26.02.2019, Galerija Artget, KCB
Legalna izgradnja u nelegalnom okruženju praktično je delovanje van konteksta. Do koje mere je moguće delovati van konteksta? To je proces koji konstantno preispituje pozicije svih učesnika u lancu lokalne stanogradnje od: zakonodavca, investitora, projektanta do krajnjeg korisnika – stanara. Niz apsurdnih situacija utvrdio je autore u stavu da je arhitektura proizvod okruženja u kome se nalazi, ali na koje mogu (i moraju) da utiču. Rezultat ovog istrajavanja, ove brige da se u postojećim skromnim i nepovoljnim okolnostima stvori najbolja moguća arhitektura, je spontano nastalo mini naselje. ali i prepoznavanje i priznanje od strane stručne javnosti (20 Salon arhitekture, Novi Sad, 2016, Priznanje u kategoriji Arhitektura)
Natalija Ristanović i Zoran Ivković, s Milanom Španjevićem i Veljkom Ćirićem, tokom jednog projektantskog zadatka i kasnije izvođenja po projektu, imali su priliku da se susretnu s lokacijom u okviru, ako ne divljeg, a ono bar spontano nastalog naselja. U pitanju je posao koji traje u kontinuitetu od 2011. godine – projektovanje i izgradnja manjih stambenih zgrada, za jednog klijenta, u okviru minimalnog budžeta, na parcelama naselja nastalog bez plana, bez poštovanja Zakona o izgradnji i među objektima nastalim bez građevinske dozvole.
1. Ako govorimo o projektovanju i izvođenju stambenih objekata u Beogradu, po zakonima Republike Srbije, da li je moguća legalna izgradnja u bespravnom naselju? Do koje mere je moguće delovati van lošeg i nepodsticajnog konteksta?
Natalija: Ideja legalne izgradnje u bespravnom naselju je proces koji otvara mnoge teme i neprestano preispituje poziciju i ulogu učesnika u procesu stanogradnje danas (planer, arhitekta, investitor, korisnik). Naš investitor je neko ko je potekao iz građevinskog posla – nekadašnji izvođač završnih radova, s ambicijom da razvije posao, usuđuje se da upliva u izgradnju i prodaju stanova. Lokacija o kojoj govorimo je za njega okruženje u kojem je odrastao – nelegalno naselje „Padina”, opština Zvezdara. On želi da gradi uz dozvolu za izgradnju, po zakonima i propisima, za porodice određenog ekonomskog statusa, u okviru minimalnog budžeta. Zgrade treba da budu male spratnosti, bez lifta, minimalne površine hodnika i ulaza, a strukture stanova – dvosobni (oko 40m2) i trosobni (oko 50m2). Arhitektonsko oblikovanje je voljan da prepusti projektantima, dokle god se to uklapa u njegov finansijski okvir i način izgradnje.
…………………………………………
2. Kakav je bio projektni zadatak investitora i kako ste odgovorili na isti u kontekstu minimalnog budžeta i prilagođavanja ograničenoj tehnologiji izvođačkih radova?
Natalija: Investitor je započeo posao gotovo bez kapitala, s idejom da i izvođače i projektante plati tek nakon prodaje stanova. Slobodna procena investitora bila je da će se manji stanovi najbolje prodavati i bio je u pravu. Nakon uspešno završenog posla i zaokružene celine projektovanje–izvođenje–prodaja stanova, investitor kupuje drugu, susednu parcelu i proces se ponavlja. Tako je otkupljeno svih pet parcela koje su jedna do druge i spontano je formirano naselje, što je dalo dodatnu privlačnost stanovima čija se prodaja dobro odvijala.
………………………………………..
4. Kako su pravila o arhitektonskom oblikovanju objekata u važećoj regulativi uticala na izgled zgrada i kako utiču na savremenu arhitektonsku praksu i sliku grada?
Zoran: Budžet i za projektovanje i za izvođenje bio je minimalan, a to znači da smo bili vrlo ograničeni po pitanju materijala i tehnologije izvođenja. Mi smo se u potpunosti fokusirali na ono što je sigurno izvodljivo – gruba forma objekta i volumen krova. Pokušali smo da standardne elemente krova – sleme, streha, krovne površine i badže interpretiramo u duhu savremene arhitekture, donekle atipično. Bilo je potrebno mnogo crtanja, ubeđivanja i razgovora s kolegama iz institucija, ali i spremnost investitora na sitnija odstupanja od građevinske dozvole prilikom izvođenja – kako bismo postigli krajnji rezultat.
Autor intervjua: Bojana Puzić, arhitekta